Мастачка пра сябе:

"Ад заканчэння інстытута да мінулага года я пражыла ва ўнутранай эміграцыі. У мяне атрымліваецца не ныць і не скуголіць. Сурʼёзнае стаўленне да цуду і перакананасць у ім як у галоўнай падзеі гэтага свету дапамагае мець сяброў, набіраць вучняў, любіць дзяцей, карміць валанцёраў, пісаць партрэты палітычных зняволеных, блытаючы іх са святымі (што адпавядае рэчаіснасці).

У розныя перыяды майго жыцця можна было па-рознаму адказаць на пытанне, чаму я займаюся мастацтвам. Спачатку гэта быў чысты кайф ад малявання. Пазней мастацтва стала спосабам гаварыць. Не проста пошук, але спосаб выказваць свае думкі і ідэі. Цяпер мастацтва для мяне – не гульня і не кайф, а немагчымасць маўчаць, немагчымасць не сказаць рэчы, важныя для мяне і маіх блізкіх: пра несправядлівасць, гвалт, забойствы, забойства душы, турмы, катаванні. Мастацтва зліваецца з працэсамі навокал, і ўжо немагчыма маўчаць. Цяпер, тут і зараз усё служыць толькі быццю, дабру ці злу.

Я маргіналка. Я не ўпісалася ў соцыум нават адной рукой ці нагой. Я жыву праз бунт, а не праз вобраз мастака з палітрай. Усё, што я раблю, я раблю стыхійна або наогул не пачынаю. Але гэта характар. Ёсць людзі дысцыпліны, а ёсць такія зімародкі-самародкі.

Маё юнацтва склалася маргінальна з вялікай літары М – і наркотыкі, і рок-н-рол. І мне здавалася часам, што вось у гэтай свабодзе і ёсць мастацтва. Чым больш яе, тым ты больш магутны мастак. У маладых сучасных мастакоў гэтага няма. Ім не трэба спачатку спіцца, каб знайсці сябе, каб адкрыць гэты драйв.

Я жыву ў часы, калі немагчыма жыць. Але я жыву, і гэта рэальнасць, ад якой не адарвацца, немагчыма не быць у ёй. Мне важна, што мая дачка бачыць мае работы, бачыць што яны сумленныя. Праз работы я звяртаюся да іншых людзей, і зразумела, што я не злагоджу іх боль сваім мастацтвам, але, па меншай меры, яны там, у будучыні або сучаснасці, будуць не самотныя.

У маім мастацтве прысутнічае пошук эмацыйнай, душэўнай праўды, але я стараюся адысці ад гэтага, як магу. Эмоцыя перашкаджае выказаць глыбокую думку, бо можна выклікаць зваротную эмоцыю і завязнуць на гэтым узроўні суцэльных эмоцый. За межамі эмоцый разгортваецца іншы дыялог, чысты, па сутнасці без тонаў. Маё мастацтва імкнецца не выклікаць эмоцый. Мне хочацца сказаць нейкія рэчы, якія проста запамінаюцца, як, напрыклад, пахаванне блізкага чалавека, і раптам мы чуем, як брэша сабака. І вось гэты брэх сабакі будзе ў мяне на карціне. Там не будзе дрэнна ці добра, там будзе думка пра тое, што нас туды прывяло, як мы там апынуліся, як нам выходзіць з гэтага.

Адна мая праца цяпер для мяне самая важная, хоць, здаецца, яна не надта каштоўная. Яна напісана ў гэтым годзе. На ёй намаляваныя легіянеры, якія бʼюць ляжачага на зямлі чалавека, жанчын з дзецьмі, цягнуць іх за валасы9. Яна жанравая, няўдалая па кампазіцыі, жанчыны там нагадваюць аблокі ў хітонах. Чалавек у крывавай лужыне, у белай вопратцы. Легіянеры, як спайдэрмены з прарэзамі ў масцы і чырвонымі вачыма. Гэтая праца – мой адказ на гвалт.

У мяне заўсёды вельмі доўга ідзе працэс падрыхтоўкі да працы: доўга думаю, рыхтуюся – палотны, фарбы, мне важна каб было шмат матэрыялу, нічога не малюю, пакуль усё не збяру, але потым, калі ўсё гатова і калі гатовая я, малюю вельмі хутка, імкліва, і калі працэс пачаўся, гэта як на скале вісіш і ад напружання рукі баляць. Я хутка працую, як маланка, судзіны покаюць, рука нямее. Я не магу працаваць кожны дзень патрошку ці ад 9 да 17. Калі захоплены – робіш.

Я не надта ўключана ў соцыум мастакоў, вядома, мне важна прызнанне, але яго няма. Можа таму што ў маіх працах вельмі шмат бязладнасці, і ў мяне няма ўедлівасці, дакладнасці, акуратнасці. Я люблю сваю недагаворанасць. У самім матэрыяле ёсць працэс, адбітак жыцця, як жывы арганізм. Рух, які здзяйсняецца свядомасцю гледача, а не пэндзлем мастака.

Мая штодзённасць цяпер – гэта пекла. Я жыву ў пекле, у пекле. Мае сябры ў турме, дачка на мяжы варʼяцтва, сын вымушана пераехаў за мяжу і атрымлівае адукацыю не дома, і гэта ўсё таму, што дзяржава можа забіць, падмануць, пакалечыць. І калі раней атрымлівалася існаваць проста паралельна з дзяржавай, жыць, не перасякаючыся, то цяпер стала зразумела, што мы жылі ў ілюзіі, і, убачыўшы рэальнасць, вярнуцца да ілюзій немагчыма і не трэба. Мы прапусцілі час і плацім за маўчанне. Калі на палітры застануцца фарбы, пасля таго як я выпішу сваё пекла, я намалюю букецік. Забінтоўваю раны букетамі і кветкамі.

Я немагчымая ў сямейных адносінах. Мяне ніхто не вытрымаў, і дзецям маім са мной напэўна не проста. Ёсць у мастацтве калі не разбуральная сіла, то нейкае поле, у якім сілы адштурхваюць адна адну. Я не змагла жыць з партнёрам, але мацярынства і мастацтва мне вельмі проста сумясціць: калі дзесьці трэба выбраць – зварыць абед ці напісаць карціну – я звару абед. Гэта прыярытэт. Але суп будзе такога колеру і тых тонаў, як я хацела палітру, і можа будзе столькі ядомы, колькі эстэтычны. Гэта мастацкі падыход. І будзем есці кветкі, а не карціну глядзець" – © secondaryarchive.org / Рэдактаркі: Ганна Карпенка і Сафія Садоўская (2022)

імёны