Пануючы мастацкі кірунак літаратуры і мастацтва ў СССР і іншых сацыялістычных краінах, які ўяўляе сабой эстэтычны выраз сацыялістычна ўсвядомленай канцэпцыі свету і чалавека, абумоўленай эпохай барацьбы за ўсталяванне і стварэнне сацыялістычнага грамадства. Дэманстрацыя ўсеагульнага пазітыву і выхаванне працоўных людзей у духу сацыялізму заключаецца ў творчым метадзе Сацыялістычны рэалізм.

Сацрэалізм развіваўся пад уплывам абсалютнага кантролю з боку ўлады, якая расцэньвала мастацтва як прапаганду, магчымасць агітацыі і дапаможныя рычагі ідэалагічнага ўздзеяння на народ. Мастачкі былі абавязаны адпавядаць ідэалагічнай тэматыцы і тэхніцы камуністычнай партыі. З-за гэтага сацрэалізм атрымаў назву "стыль Сталін". Таксама на развіццё сацыялістычнага рэалізму паўплывала ізаляцыя ад сусветнага мастацтва, барацьба з любымі праявамі "захадніцтва" і "фармалізму". Усё гэта прывяло да развіцця асаблівай формы таталітарнага мастацтва, якое імкнулася да прыгнечання плыняў авангардызму. Як афіцыйны тэрмін гэтае паняцце было прынята ў 1934 году, пасля прамовы Горкага на Першым з'ездзе савецкіх пісьменнікаў.

1 студзеня 1919 года адбылося абвяшчэнне БССР, што паўплывала на развіццё новага этапа ў развіцці культуры і мастацтвы. Гэта быў супярэчлівы перыяд. Асноўныя спрэчкі былі паміж прыхільнікамі сацыялістычнага мастацтва і авангарду, перавага аддавалася агітацыйным формам мастацтва.

Мастацкая адукацыя Беларусі пачынае фармавацца ў дваццатыя гады, з адкрыццём у Віцебску (28 студзеня 1919) мастацкага вучылішча. Віцебск стаў цэнтрам беларускага мастацтва ў гэты час. Тут працавалі Юрый Пэн, Марк Шагал, Мсціслаў Дабужынскі. Было створана адно з найбуйнейшых аб'яднанняў "Сцвярджальнікі новага мастацтва" (УНОВИС, 1919 - 1920), якое ўзначаліў Казімір Малевіч. Усё гэта паўплывала на розніцу развіцця і станаўленні мастацтва Беларусі (БССР) і мастацтва СССР.

У 1927 была створана першая арганізацыя мастакоў Беларусі - Усебеларускае аб'яднанне мастакоў (ВОХ) і яе філіялы ў Маскве, Ленінградзе, Гомелі, Віцебску, Магілёве. Але ўжо ў 1928 г. ВОХ рэарганізуецца і ствараецца другое аб'яднанне – Рэвалюцыйная асацыяцыя мастакоў Беларусі (РАХБ). У яго склад увайшлі скульптары Бразер і Грубе, малады мастак Ахрэмчык, які вучыўся ў Маскве. Беларуская мастацкая школа сутыкнулася з праблемай прынятага ў той час "калектыўнага метаду" навучання, мастацам было складана паказаць новае стаўленне да працы, усеагульны энтузіязм і згуртаванасць людзей.

Пасля канфлікту за "чысціню пралетарскага мастацтва" 1932 года была прынята пастановы аб аб'яднанне ўсіх мастацкіх груповак і стварэнне адзінай арганізацыі - Саюз мастакоў СССР. У выніку, мастачкі канчаткова адмовіліся ад авангарднага і мадэрнісцкага мастацтва. Вялікую ўвагу яны надавалі гістарычнаму жанру, тэмам грамадзянскай вайны. Беларускае мастацтва праявіла сябе ў жанры партрэта, паказвала працу людзей, якія заваёўваюць або пераўтвараюць прыроду.

Палітычны ціск на мастацтва прывёў да таго, што амаль у кожным горадзе з'явіліся помнікі Марксу і Леніну. Скульптаркі стваралі выявы савецкіх кіраўнікоў і будаўнікам сацыялістычнага грамадства. Паказальныя прыклады такіх работ: Арлоў “І.В. Сталін і Г.К. Арджанікідзэ на Заходнім фронце” і “Памежнік і калгасніца”, Азгур “Скульптура І.В. Сталіна”, Грубе “У.І. Ленін на трыбуне”, “Трактарыстка”. Аднак з'яўляюцца і скульптурныя работы, якія захоўваюць сваю актуальнасць да гэтага часу. Гэта былі выразныя скульптурныя партрэты дзеячаў беларускай культуры: Керзін “Партрэт народнага артыста БССР Г. Грыгоніса”, Азгур “Партрэт пісьменніка Змітрака Бядулі”.

У часы Айчыннай вайны мастачкамі рухаў патрыятычны ўздым, імкненне ўнесці свой уклад у вызваленне радзімы. Культ асобы Сталіна захоўваўся, але ў беларускім мастацтве больш не адчуваўся ідэалагічны ціск і пафас, як гэта было раней. У наступныя дзесяцігоддзі тэма вайны стала адной з вядучых у творчасці беларускіх мастакоў.

Падзенне ўплыву метадаў сацрэалізму пачало прасочвацца пасля смерці Сталіна. Маладыя дзеячкі культуры часта вярталіся да забароненых раней нацыянальных тэмаў. У перыяд хрушчоўскай "адлігі" ў шасцідзесятых адбыліся сур'ёзныя змены ў развіццё культуры і мастацтва. На радзіму ў масавым парадку пачалі вяртацца дзеячкі культуры.

У сямідзесятыя гады як настольгія і рэфлексія на сацрэалізм і сінтэз яго з масавай культурай прыйшоў сац-арт.

artworks

terms