Ва ўсе часы ўяўленні сучаснага чалавека пра існуючы лад грамадства, уклад жыцця, у тым ліку і з пазіцыі гендэрнай сітуацыі, складаюцца праз прызму мастацтва. Гэта значыць, што вобласць мастацтваў непасрэдна ўплывае на наша ўяўленне пра гендэр і гендэрную разнастайнасць.

Гендэрны аспект у мастацтве фіксуе, падкрэслівае, узмацняе і ўкараняе ў светапогляд глядачак гендэрна насычаныя вобразы і каштоўнасці. З дапамогай мастацкіх сродкаў у творах мастацтваў адлюстроўваюцца змены гендэрных адносін або фарміруецца ідэалагічнае асяроддзе для будучых змен.

У Беларусі дадзеная тэма прадстаўлена дастаткова слаба. Гэта звязана з узмацненнем кансерватыўных патрыярхальных тэндэнцый з боку ўрада ў сферы гендэрных адносін, жаночай ролі і сям'і, а таксама зніжэннем значэнняў крытычнага аналізу.

Вялікі ўклад у развіццё тэмы гендэра ў Беларусі ўнёс Цэнтр гендэрных даследаванняў пры Еўрапейскім гуманітарным універсітэце ў Мінску. Цэнтр гендэрных даследаванняў - гэта супольнасць даследчыкаў і актывістаў, якія разглядаюць гендэрныя даследаванні не толькі як вобласць ведаў, але і як сацыяльны каталізатар да агульных змен. Цэнтр арганізаваў серыю канферэнцый, семінараў, трэнінгаў і курсаў; апублікаваў некалькі кніг, тэматычных тамоў часопісаў, календароў, правёў некалькі даследчых праектаў. Вымушаны пераезд ЕГУ ў Вільню (2005) не паўплываў на працяг дзейнасці цэнтра, у тым ліку даследаванні, адукацыя, актывістскія праекты — як у Беларусі, так і ў Літве.

У дзевяностыя ў беларускім мастацтве прасочвалася тэндэнцыя звароту да тэмы духоўнага і нацыянальнага адраджэння, што ў сваю чаргу паказвала жаночы жыццёвы сцэнар як ролю маці і захавальніцы традыцый. У прыватнасці, гэта праяўляецца ў выкарыстанні біблейскіх матываў, вобразаў Мадоны, дасылак да сям'і, нараджэння дзяцей. Прыклады дадзенай тэндэнцыі працы: Алеся Марачкіна "Маці Божая ахвяр Чарнобыля", "Палеская Мадона", Алеся Пушкіна "Маці Сусвету", "Патронка Віленскага Краю".

У той жа час прасочваецца накіраванасць выкарыстання галізны мастачкамі ў акцыях, што здавалася знакам прагрэсіўнасці. Аголенае цела (часцей за ўсё жаночае) літаральна было абазначэннем дэмакратыі і свабоды, што пасля стала крытыкавацца за аб'ектывізацыю.

У нулявых беларускае мастацтва падвяргаецца эстэтычнай і палітычнай трансфармацыі. З'яўляюцца асобныя выставачныя праекты, мэта якіх праблематызаваць існуючы сацыяльны парадак, задумацца аб гендэрных звычках, межах інтымнасці і спектры сексуальнасці.

У 2005 у Мінску прайшоў трохдзённы міжнародны фестываль "Гендэрны маршрут", заснаваны Ірынай Саламацінай. Мэта праекта была прапісана, як "правакацыя на тэму гендэра: міжпалавых адносін, мацярынства - бацькоўства і іх непрымання, гвалту і кахання, мужчынскага і жаночага". У рамках мерапрыемства выстаўляліся такія беларускія мастакі, як Вольга Сазыкіна "Лісты кахання", Артур Клінаў "Смачныя кавалачкі сусветнай мастацкай спадчыны", Людмілы Кальмаевай "Туалеты". Праект "Гендэрны маршрут" прапрацаваў больш за дзесяць гадоў у фармаце фестывалю, а сёння ў рамках распачатай кніжнай серыі аб'ядноўвае акадэмічныя і мастацкія намаганні шматлікіх удзельніц праекта "Фемінісцкая (aрт)крытыка".

У 2012 беларуская мастачка Антаніна Слабодчыкава ў сваім праекце "Яно тут" узнімае важнае пытанне функцыянавання вобразу жанчыны ў масавай культуры, а таксама ўказвае на тое, што беларускія мастачкі працягваюць жыць у атмасферы стэрэатыпаў аб немагчымасці "жаночага генія" і другараднасці ". Рэакцыя на выставу мастачкі на інтэрнет-сайтах была неадназначная, гэта паказвала на прысутнасць праблем ва ўспрыманні і разуменні праектаў сучаснага жаночага мастацтва. Яно працягвала патрабаваць спецыяльнага тлумачэння сваёй значнасці для беларускай арт-прасторы.

"ХХУ" і "Камін-Аут" – дзве паказальныя выставы, якія былі праведзены ў Мінску ў 2014 годзе. Былі закрануты тэмы гендэрнай і сэксуальнай ідэнтычнасці, упісанасці ці не ўпісанасці ў сацыяльны кантэкст. На беларускай культурнай сцэне такія мерапрыемствы падкрэсліваюць відавочнае маўчанне вакол праблематыкі такога кшталту.

За апошнія дзесяцігоддзі ў свеце і Беларусі дасягнуты значны прагрэс у галіне правоў чалавека і пашырэння гендэрнай роўнасці ў рэгіёнах і краінах. Большая частка беларусаў дэманструе сучасныя погляды, прызнаючы гендэрную роўнасць па розных аспектах у грамадстве: адукацыю, працу, сям'ю, дзяцей, а таксама прадстаўленасць жанчын ва ўладзе, сферы кіравання і ў бізнэсе. Нельга не заўважыць фундуш феміністычнага руху і з'яўленні адчыненых квір тэорый, што з'яўляецца важнай часткай тэорыі аб гендэрнай разнастайнасці.

Варта заўважыць, што ў апошнія гады ў Беларусі расце культура эмпатыі, прыняцця, новай этыкі і гендэрнай разнастайнасці, што станоўча ўплывае на прыняцце гендэрнай роўнасці сярод беларусаў. Але культурнае і грамадскае жыццё ўсё яшчэ знаходзіцца ў традыцыйных рамках разумення гендэрных варыяцый. Наяўнасць існуючых нешматлікіх праектаў сведчыць аб паступовых зменах у разуменне міжгендэрных адносін, аднак вера ў палавыя адрозненні з'яўляецца часткай культурных міфаў і ідэалогій, уласцівых не толькі гісторыі мастацтваў, але і шырэйшым сацыяльным кантэкстам.

artworks

terms