engrus
  • 2024
  • 2023
  • 2022
  • 2021
  • 2020
  • 2019
  • 2018
  • 2017
  • 2016
  • 2015
  • 2014
  • 2013
  • 2012
  • 2011
  • 2010
  • 2009
  • 2008
  • 2007
  • 2006
  • 2005
  • 2004
  • 2003
  • 2002
  • 2001
  • 2000
  • 1999
  • 1998
  • 1997
  • 1996
  • 1995
  • 1994
  • 1993
  • 1992
  • 1991
  • 1990
  • 1989
  • 1988
  • 1987
  • 1986
  • 1985
  • 1982
  • 1977
  • 1976
  • 1974
  • 1972
  • 1971
  • 1970
  • 1969
  • 1962
  • 1960
  • 1958
  • 1956
  • 1954
  • 1953
  • 1952
  • 1937
  • 1932
  • 1930
  • 1927
  • 1925
  • 1921
  • 1920
  • 1919
  • 1912
  • 1891

2024

2023

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2016

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

1986

1985

1982

1977

1976

1974

1972

1971

1970

1969

1962

1960

1958

1956

1954

1953

1952

1937

1932

1930

1927

1925

1921

1920

1919

1912

1891

Віталь Чарнабрысаў

1940–2022

Віталь Феадос'явіч Чарнабрысаў

Мастак, жывапісец, скульптар. Паэт, літаратар, тэарэтык мастацтва, педагог, актыўны грамадскі дзеяч. Адна з ключавых фігур станаўлення нефармальнага, андэграўнднага і авангарднага мастацтва Беларусі — яго называлі "дзядулем беларускага авангарда".

Член нефармальнага творчага аб'яднання "БЛО".

  • Як педагог вялікую ўвагу надаваў пытанням дзіцячага эстэтычнага навучання, захавання прыроднага творчага пачатку ў кожным дзіцяці, і правільнага развіцця свабоды творчасці ў чалавеку.

Жыў і працаваў у Менску.

Групы

Выбраныя падзеі

Выбраныя серыі твораў

Выбраныя творы

Асацыяваныя ўстановы

Артыкулы на KALEKTAR

Спадарожныя дакументы

Звязаныя імёны

Работы знаходзяцца ў калекцыі Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь, Беларускага дзяржаўнага архіва-музея літаратуры і мастацтва, галерэі "Вільня" пры бібліятэцы нумар 18 (Менск, вул. Каліноўскага, 55), Музеі нонканфармісцкага мастацтва ў Санкт-Пецярбурзе (Пушкінская-10), Дзяржаўным літаратурна-мемарыяльным музеі Ф. М. Дастаеўскага ў Санкт-Пецярбурзе, музеі сучаснага рускага мастацтва ў Джэрсі-Сіці ў ЗША. Прыватных калекцыях Мікалая Благадатава, Уладзіміра Аўчыннікава, Анатоля Сідарава, Барыса Файзуліна, Чудноўскіх (Санкт-Пецярбург), Аляксандра Глейзера (ЗША) і інш., Аляксея Андрэева, Ганны Балаш, Таццяны Бембель, Ігара Малевіча, Данііла Парнюка і інш.

-

Выбраныя даты:

15 снежня 1940 года [па дакументах 1 студзеня 1941 года]

Нарадзіўся ў горадзе Фрунзе (Кіргізская ССР, сёння Бішкек, Кіргізія). Дзяцінства мастака праходзіла ў ваенныя і галодныя страшныя пасляваенныя гады. Час безбацькоўшчыны, крымінальнага бязмежжа, пастаянных забойстваў і рабаванняў. Мама Віталя, Надзея Мікалаеўна, незвычайнай прыгажосці жанчына, выклікала захапленне ў сына, яна была спартсменкай, добра малявала, грала на гітары, вучылася ў Ташкенце на архітэктара, потым перайшла на бібліятэчнае аддзяленне, дзе гісторыю рускай літаратуры выкладаў чалавек, якога яна вельмі паважала, і ў яго гонар сына назвала Віталём. У той час у Сярэдняй Азіі было поўна ссыльнай інтэлігенцыі, літаратараў, мастакоў, а з 1941 г. туды эвакуіравалі шмат навуковых інстытутаў, кінастудый і г.д. Па паходжанні мама была казачкай, бо дзядуля быў сынам вядомага ў свой час Смірнова Мікалая — ён быў уладальнікам завода фаянсавай посуду ў г. Орску ("Смірнаўскі фарфор" так тады казалі). Дзядуля Смірноў Мікалай Мікалаевіч па прафесіі быў бухгалтар, скончыў рэальнае вучылішча ў г.Арэнбургу, быў на германскай і грамадзянскай войнах. З 1920-х гадоў дзядуля быў кіраўніком фірмы "Савецкае золата" у Сярэдняй Азіі, сябраваў з Панфілавым — яны працавалі разам адзін час на канзаводзе. Бабуля Фаіна Андрэеўна (у дзявоцтве Сердзюкова) — заслужаная настаўніца Кіргізскай ССР. Бацька, Чарнабрысаў Феадосій Аляксеевіч, родам з Бесарабіі. Ён скончыў у Фрунзе інстытут па спецыяльнасці інжынер-электрык. З бацькам мама разышлася ў пачатку вайны з-за рознагалоссяў, не была згодная з прыстасаванствам і карупцыяй. Пазней выйшла замуж за Інюціна Аляксея Трафімавіча, аб якім потым усё жыццё ўспамінала з павагай, і насіла гэтае прозвішча з падзякай. Прынцыповасць, талент вучонага нажылі айчыму сур'ёзных ворагаў, яго "звялі" ў магілу ў росквіце творчых сіл.

З 1951

Пераязджае ў Беларусь у Гомель . Па парадзе сяброў маці з'ехала ў 1948 у Беларусь, у Гомель, дзе ўладкавалася бібліятэкарам у ваеннае вучылішча. У 1951 забрала туды і Віталя. Па ўспамінах Чарнарысава, у той час Гомель быў увесь у пустках і развалінах (ля вакзала людзі жылі ў зямлянках) жылі бедна, але ў Гомелі ёсць старадаўні парк, палац Румянцавых-Паскевічаў. Там працаваў вельмі сур'ёзны краязнаўчы музей і гарадская бібліятэка, маці часта брала Віталя туды, дзе можна было глядзець старадаўнія фаліянты колькі душы заўгодна.

  • З аўтабіяграфіі 1998 гады: Парк, палац, рака Сож і ўлетку і ўзімку, ды яшчэ ў то час была эпоха трафейных фільмаў, эпоха «Тарзана», «Робін Гуда» з лепшымі галівудскімі акцёрамі – усё гэта наладжвала на рамантычны лад і мы, дзятвы ўяўлялі сябе кім заўгодна, толькі не тым, чым былі насамрэч. Потым стала зразумела, што час быў у краіне вельмі суровы, потым стаў зразумелы трагізм тых будняў успамінаецца часам: сядзяць людзі ў гучнагаварыцеля ў трапяце і чакаюць канца свету у разгары была антысеміцкая кампанія, потым смерць Сталіна. Дзесьці, штосьці кранулася ўлетку 1953 гады, у горадзе пачалося будаўніцтва пачалося тое, што завуць "адлігай".

    Да гэтага часу я ўжо так быў захоплены маляваннем, што лічыў: лепей маляваць у парку, чым сядзець за партай у школе. З такой маёй настрою моцна ваяваў педагагічны калектыў, з тых самых часоў усвядоміў, што так «мастацтва патрабуе ахвяр».

    Неяк увосень у 1956 малюю магільны склеп Паскевічаў, і да мяне падышоў чалавек зацікаўлена паглядзеў мае малюнкі і апынулася, што ён таксама рамантык, ды яшчэ і архітэктар, выкладчык чарчэння ў БІІЖТ Гомеля. Гэта быў Джыўкашвілі Зураб Аляксандравіч ён вырашыў рабіць рэстаўрацыю капліцы. Прапанаваў мне супрацоўніцтва разам рабілі абмеры, аблазілі і ўверх і склеп унізе капліцы гэта і былі мае першыя намаганні сумесна з прафесійным мастаком.

    Знаёмства з Зурабам Аляксандравічам, мусіць, можна лічыць пачаткам маёй творчай біяграфіі.

    Такім чынам – мне было 15 гадоў, я хацеў быць мастаком і мараком: па Сожы праплыць да Чорнага мора і далей… да Аргентыны… тым часам ішоў у Гомелі выдатны фільм «Узрост кахання», а гераіня фільма, непараўнальная Лаліта Торэс спявала і танчыла менавіта там… у Аргентыне…!!! Фільм гэты чыннік таму, што я пачаў нават самастойна вучыць іспанскую мову, замест ненавіснай ангельскай. Дзякуючы маме, якая вельмі далікатна ўплывала на маё чытанне, побач заўсёды былі «Пунсовыя ветразі». Аляксандр Грын клікаў у далеч. Усё гэта абярнулася сур'ёзна, але пра гэта потым”.

З 1958

Сям'я пераехала ў Менск. Айчым, Барыс Рыгоравіч Чарнуха, ваенны — званне маёр, быў пераведзены па службе ў ваеннае вучылішча ў Менску. З таго часу Віталь Чарнабрысаў жыў у Менску, у мікрараёне Зялёны луг.

Пакінуў школу, пайшоў працаваць цесляром і бетоншчыкам на будоўлю, працаваў на заводзе слесарам. Цяга да мастацтва прывяла яго ў Акадэмічны беларускі тэатр, дзе працаваў працоўным сцэны. Гэта быў "залаты час" тэатра, быў цудоўны ансамбль: гралі – Глебаў, Платонаў, Рахленка, Дзядзюшка і інш. Марса — 2 дні ў Доме Афіцэраў, пранізлівая чалавечнасць, прафесіяналізм і паэзія кожнага нумара рабілі зразумелым служэнне высокаму мастацтву.

1961–1964

Ваенкамат даў адтэрміноўку на год, Чарнабрысаў едзе "дзікуном" у Адэсу на караблі, чытае Аляксандра Блока, асаблівая рамантыка вандроўцы. Потым войска: служба ў Гвардзейскай Віцебскай дывізіі, якая знаходзілася ў падмаскоўнай акрузе, Уладзіміры, Іванаве, Казельску, Суздалі. Спачатку адправілі ў Маскву, убачыў Крамлёўскую плошчу ("хараство Храмаў Крамлёўскіх"). У траўні 1961 дывізія Чарнабрысава падавіла хваляванні ў Мураме. Гэта вельмі моцна паўплывала на мастака. На другім годзе службы прыбылі ў полк ленінградцы. Пазнаёміўся з піцерскай інтэлігенцыяй і моцна пасябраваў з паэтам Міхасём Зарайскім. У канцы 1990-х самвыданнем зрабіў кнігу сваёй працы тых часоў.

З 1965

Пасля службы ў войску паехаў у Ленінград.

1966–1967

Паступіў у Менскае мастацкае вучылішча і быў накіраваны ў Каўнаскае вучылішча імя Сцяпаса Жукаса. Правучыўся год і выгналі за непаспяховасць па агульных дысцыплінах (дрэнна ведаў літоўскую мову). За год вучобы ў Коўне, дзе Чарнабрысаў быў старастай у класе і ў інтэрнаце, арганізавалі дзве выставы. Літоўцы вызначылі іх творчасць, як "Школа Пікасо".

1968

Падчас працы ў мастацкіх майстэрнях (праца не творчая, механічная — размалёўка драўляных цацак) Чарнабрысаў кідае працу, і адпраўляецца ў падарожжа па Крыме (маршрут — Сімферопаль, Бахчысарай, Ялта, Керч, Феадосія і стары Крым). Там адбываецца таксама вельмі важная падзея — сустрэча з жонкай Аляксандра Грына, Нінай Мікалаеўнай Грын. Ніна Мікалаеўна Грын, якая дала мастаку параду-запавет: "Калі хочаце захаваць творчую спадчыну аўтара, трэба ўсё перадаваць у архівы і музеі, толькі так можна ўсё захаваць". Гэтай радзе Чарнабрысаў прытрымліваўся ўсё жыццё, усе свае матэрыялы перадаваў у архівы, бібліятэкі, музеі.

1968—1997

Пасля вяртання пачалася праца ў дзіцячай студыі выяўленчага мастацтва пры домакіраўніцтве. Гэта вельмі захапіла мастака, вось тады ён адкрывае для сябе зачаравальны свет дзіцячай творчасці. З'яўляўся мастаком-педагогам дзіцячай студыі выяўленчага мастацтва пры ЖЭСе Першамайскага раёна Менска, якая з 1980-х называлася свабоднае аб'яднанне "Арцель", дзе пад кіраўніцтвам Чарнабрысава моладзь займалася эстэтычным упрыгожаннем горада і дамоў Менска, правядзеннем выстаў і пленэраў па Беларусі. Была зачынена ўладамі, але ідэя "Арцелі" працягвала існаваць і рэалізоўвала розныя праекты.

1969

Выбраныя персанальныя выставы прайшлі ў Санкт-Пецярбурзе (1969, 1970, 1991). Спачатку вязе свае карціны ў Піцер, дзе адбылася першая кватэрная персанальная выстава Віталя Чарнабрысава ў Ігара Сінявіна. Чарнабрысаў уліваецца ў свет піцерскага андэграўнду. Ад Сінявіна выстава пераехала на кватэру вядомай балярыны ў Ленінградзе, госці выставы – прэстыжныя людзі, прыходзіла група пісьменнікаў, на чале Генадзь Гор (аўтар кнігі пра Філонава "На пяці кутах") і г.д. Асабліва важнай была сустрэча з Сяргеем Юльевічам Ліпшыцам – братам вядомага скульптара Ліпшыца – сябра Мадзільяні і Пікасо. Сяргей Юльевіч расказваў шмат цікавага і паказаў кнігу брата "Мадыльяні – скульптар". Ён знаходзіўся ў перапісцы з Пікасо – зрабіў шмат добрага для мастакоў. Традыцыя правядзення кватэрных выставак захоўвалася ў творчасці Чарнарысава да 2000-х гадоў.

1972–1977

Працуе начным вартаўніком у Дзяржаўным мастацкім музеі БССР (цяпер Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь), браў удзел у музейных экспедыцыях па Беларусі. Начамі ладзіў нефармальныя экскурсіі па музеі, але гэта было пад забаронай і строга канфідэнцыйна.

1976

У Маскве сябры пазнаёмілі з Уладзімірам Браніслававічам Сасінскім, які ў 1920-х жыў у Парыжы, асабіста ведаў шматлікіх мастакоў з Парыжскай школы. Менавіта гэтае знаёмства шмат у чым сфармавала духоўныя арыенціры Чарнабрысава. Увесь час займаўся самаадукацыяй, захоплена чытаў кнігі, заўсёды імкнуўся абгаварыць уражанні і адкрыцці. Але менавіта з Піцерскага перыяду сфармаваўся як мастак. Яго творчасць гэта лейтматывы, пастаянныя паўтарэнні ўпадабаных вобразаў, якія ён заўсёды лічыў аўтабіяграфічнымі, і не аднаразова падкрэсліваў, што ў мастацтве павінна быць самаіронія. Яго любімымі вобразамі станавіцца аўтапартрэт, партрэт цыганкі, філосафа, пісьменніка, гусара – як вобразы яго пакалення, ідэалы эпохі, звязаныя са свабодай творчасці і філасофскага разважання, і асаблівая заліхватка характараў (вобраз табара і гусарства). Напрыклад жывапіснае палатно "Вандроўныя музыканты" 1978 з калекцыі НММ РБ адносіцца да серыі, прысвечанай эпосе лірычнай бардаўскай культуры ў СССР.

1977

Адбылася паездка ў Польшчу да Аляксандра Коца, з-за гэтага ў НММ было два партыйныя сходы – усё толькі з-за таго, што "вартаўнік Чарнабрысаў едзе ў Польшчу". У гэты час знаёміцца з Кірылам Зялёным – беларускім мастацтвазнаўцам, гэта быў доўгі плённы творчы тандэм.

Канец 1970-х – пачатак 1980-х

Актывізавалася праца дзіцячай студыі Чарнабрысава. У Саюзе мастакоў нават збіраліся стварыць Цэнтр дзіцячай творчасці, але, на жаль, яго ў Беларусі да гэтага часу няма, як і музея дзіцячай творчасці. Чарнабрысаў вядзе актыўную працу сваёй студыі па роспісе экстэр'ераў і інтэр'ераў, праводзіць выставы ў Менску, Піцеры, Маскве. Праведзены семінар па кнізе Багуслава Ковача (Славакія) "Цудоўны свет дзіцячага малюнка" – кніга па псіхалогіі ўзроставых асаблівасцей дзіцячай творчасці. Тыраж 600 экзэмпляраў (2 з іх у бібліятэцы Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь, 20 у Нацыянальнай бібліятэцы Рэспублікі Беларусь). Чарнабрысаў выступіў арганізатарам і спонсарам перакладу кнігі.

1978–1985

Член эстэтычнай камісіі пры Саюзе мастакоў БССР па пытаннях дзіцячай творчасці. Намеснік старшыні секцыі ІЗА гарадскога педагагічнага таварыства пры Гарадскім інстытуце ўдасканалення настаўнікаў.

1985–1990-я

Час перабудовы. Апроч працы ў студыі дзіцячай творчасці Чарнабрысаў пастаянна ездзіць у Піцер, Маскву, знаёміцца з калекцыянерамі Благадатавым, Логінавым, Чудніўскім і інш. Выставы "Менскі авангард" (ФРГ), групы "БЛО" ў Піцеры і "Дзіўныя гульні Ленінградскага авангарда" (Томск), выстава ў 1991 у Доме Дастаеўскага. Многія выставачныя праекты суправаджаліся і асветніцкімі задачамі, паказаць, навучыць, растлумачыць многім якім павінна быць мастацтва. Чарнабрысаў ніколі не стамляўся ад размоў пра мастацтва, пра творчасць, пра мастакоў, і, як і раней, ён працягвае дарыць свае працы музеям і галерэям. Не выпадкова ягоная мастацтвазнаўка Надзея Усава назвала "дзядулем беларускага авангарда" т.я. праз сваё сяброўства і ўплыў прайшло некалькі пакаленняў авангардыстаў, пачынаючы з пакалення Артура Клінава, Валерыя Песіна, Ігара Кашкурэвіча і многіх іншых да моладзі 2000-х, калі Чарнабрысаў падтрымліваў і сумесна выстаўляўся з маладымі, пачынаючымі маставічамі. Шмат у чым ён бачыў сваю місію ў асвете і навучанні, але, вядома, гэта ў вольнай форме, без навучання, толькі як рада старэйшага таварыша. За гэта яго вельмі паважалі і шанавалі мастачкі і калекцыянеркі.

1987–1990

Член нефармальнага творчага аб'яднання "БЛО" .

З 1990

Член Санкт-Пецярбургскага гуманітарнага фонду "Свабодная культура" (вул. Пушкінская, 10, кв. 1).

З 1993

Сяброўства мастацкай камісіі Музея дзіцячай творчасці ў Санкт-Пецярбургу.

Другая палова 1990-х

Ездзіць па Беларусі, удзельнічае ў пленэрах, шмат працуе ў камені. У яго тут таксама свой прынцып, вельмі важна ўбачыць у матэрыяле выява і рука аўтара толькі павінна яго выявіць. Ён верыць, што ў кожным камені ўжо закладзены той ці іншы тыпаж. Супрацоўнічае з Гомелем, па запрашэнні галерэі "Зялёны дом" сумесна з "Артэллю" ўдзельнічае ў летнім пленэры, выставах, робяць роспісы Маладзёжнага цэнтра, арганізоўвае выставы дзіцячай творчасці з Піцера. Яго створаная пры ЖЭСе студыя была зачынена, але Чарнабрысаў працягвае знаходзіць заказы для "Арцелі", займацца роспісамі школ, перакладам і прапагандай кнігі Багуслава Ковача "Цудоўны свет дзіцячага малюнка".

1997

У гарадскім пасёлку Фаніпаль ад Гуманітарнага фонду "Спагада" быў праведзены дабрачынны пленэр аб'яднання "Арцель", на якім Чарнабрысаў выканаў работы з каменя і падарыў пасёлку.

1998

Пры дапамозе Беларускага фонду Культуры, Чарнабрысаў арганізаваў выставу з калекцыі Благадатава Н.І. "Графіка Ленінграда. 1960 – 1980 гадоў". Гэта выстаўка падарожнічае па Беларусі (Менск, Гомель, Магілёў, Дзяржынск).

2000–2010-я

Перадаў у дар НММ РБ рэдкія кнігі, жывапісныя і скульптурныя творы, каталогі розных выставак і манаграфіі пра мастакоў, буклеты, газетныя выразкі, фатаграфіі, альманахі "Маналог" і многае іншае.

Актыўна ўдзельнічае ў выставах. Ён працягвае ствараць іранічныя аўтапартрэты, пісаць і секчы з каменя выявы прыгажунь-цыганак і аголеныя тулавы, выявы архаічных багоў і персанажаў, гэта яму здаецца асабліва важным. Ён сам неаднаразова падкрэсліваў, што захапіўся "архаікай". Гэтаму адпавядае і фармальнае рашэнне, шмат у чым яго працы можна параўнаць па сіле выразнасці з першабытным мастацтвам. Выявы карцін Чарнабрысава заўсёды эмацыйныя, умоўныя і выразныя.

2001

Персанальная выстава ў Менску.

2004

Паездка ў Берлін, сяброўства з Ігарам Кашкурэвічам, сумесны выраб камянёў для продажу ў парку Берліна. У заходнім лесе Берліна Груневальд быў створаны вобраз "Зеўс, які плыве і нясе сонца" ў камені (граніт, 150 х 250 х 150 см).

2009

У Менску Чарнабрысаў арганізоўваў у майстэрні паэта Дзмітрыя Строцава чарговы "кватэрнік" пад назвай "Камяні ў белым кабінеце", гэта быў праект чатырох аўтараў: два фатографы (Данііл Парнюк і Валерый Вядрэнка і два мастакі (Віталь Чарнабрысаў і Максім Хопта).

2010

Персанальная выстава да юбілею ў Галерэі VILNIUS у Менску. Таксама сёлета адбылася кватэрная выстава Віталя Чарнабрысава і яго сяброў у Менску.

2013

Персанальная выстава ў Беларусі "Час Ч" адбылася ў гарадской мастацкай галерэі ім. Шчамялёва ў Менску.

2015

На выставе "Менск. Нонканфармізм 1980-х" куратаркі праекта аднавілі ў галерэі сучаснага мастацтва "Ў" майстэрню Віталя Чарнабрысава.

16 студзеня 2022

У Менску на 82-м годзе пайшоў з жыцця .

  • -

  • Вольга Архіпава:

  • "Віталь Чарнабрысаў, безумоўна, адна з ключавых фігур станаўлення нефармальнага, андэграўнднага і авангарднага мастацтва Беларусі. Гаворачы аб яго фарміраванні як асобы, важна адзначыць яго прынцыповыя пазіцыі, погляды на асобу чалавека. Перш за ўсё ён лічыў, што кожны чалавек асоба творчая, мастак ад нараджэння, прычым праблема заключаецца толькі ў пытаннях выхавання і педагогікі. Вялікую ўвагу Чарнабрысаў надаваў пытанням дзіцячага эстэтычнага навучання, захавання прыроднага творчага пачатку ў кожным дзіцяці, і правільнага развіцця свабоды творчасці ў чалавеку. Успамінаючы свой шлях у мастацтве, Чарнабрысаў адзначаў лёсавызначальныя сустрэчы з цікавымі людзьмі, якіх ён з гонарам называў настаўнікамі, і, вядома, гэта не ў прамым, а ў пераносным сэнсе. Гэта людзі, якія змянілі яго жыццё, аказвалі на яго моцны ўплыў і фармавалі яго светапогляд. Перш за ўсё – гэта сям'я”.