Сайт: 5-republic.eu
-
Будаўніцтва дзяржавы мяркуе, што ў грамадства ёсць карціна мінулага, сучаснасці і, у агульных рысах, будучыні. Згода аб вытоках дзяржаўнай арганізацыі і разуменне яе цяперашняга стану з'яўляюцца асновай далейшага развіцця. Напрыклад, любы француз даволі ўпэўнена апіша асаблівасці "другой імперыі" ці "трэцяй рэспублікі" і ведае, што цяперашняя Францыя - гэта "пятая рэспубліка".
Вялікая спакуса пакінуць пытанне аб развіцці беларускай дзяржавы ў зоне прафесійных дэбатаў гісторыкаў. На жаль, гістарычная навука ў Беларусі доўгі час была і па-ранейшаму шмат у чым знаходзіцца пад сур'ёзным ідэалагічным прыгнётам. У акадэмічных колах няма пэўнасці наконт перыядызацыі гісторыі нашай дзяржавы. Няма разумення гістарычнасці дзяржаўнага ладу і ў масавай свядомасці. Здаецца, што для большасці двума асноўнымі кропкамі апоры застаюцца Другая сусветная (Вялікая айчынная) вайна і "першы прэзідэнт".
Упарадкаванне змены палітычных рэжымаў паказвае зменлівасць гістарычных працэсаў і дазваляе дакладна ўбачыць і прааналізаваць іх адрозненні.
Калі лічыць толькі тыя перыяды, калі Беларусь існавала як незалежная дзяржава (дзяржава ў сучасным разуменні, што выключае перыяд старажытных княстваў і імперый), а таксама ўлічваць адрозненне ў механізме рэалізацыі дзяржаўнай улады, то мы ўбачым наступнае:
Першая рэспубліка - спроба стварэння БНР (9 сакавіка 1918 года)
Другая рэспубліка - парламенцкая рэспубліка, цэнтральным органам з'яўляўся Вярхоўны Савет, дзейнічала на падставе Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 года са зменамі, заснаванымі на Дэкларацыі Вярхоўнага Савета «Аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі1999-29 30 сакавіка 1994 года)
Трэцяя рэспубліка - змешаная рэспубліка, цэнтральныя органы - Вярхоўны Савет, Прэзідэнт (30 сакавіка 1994 года - 24 лістапада 1996 года)
Чацвёртая рэспубліка - неправавая форма суперпрэзідэнцкай рэспублікі (24 лістапада 1996 года - н.в.)
Такім чынам, наперадзе нас чакае Пятая рэспубліка. Які мы яе бачым?
Аб гэтым мы будзем разважаць у рамках дыскусійна-аналітычнага праекта "Пятая рэспубліка"*.
На працягу трох месяцаў (кастрычнік-снежань 2022 года) у рамках праекта пройдуць экспертныя абмеркаванні, дыскусіі і інтэрв'ю, а таксама будуць створаны аналітычныя матэрыялы для выяўлення пазіцый беларускіх палітычных акцёраў па розных пытаннях: палітычнай мадэлі, працэдуры падрыхтоўкі новай канстытуцыі і яе зместу, ключавых. рэформам, прынцыпам грамадскага ладу і г.д.
Каб мець шанцы пабудаваць новую Беларусь у будучыні, ужо зараз неабходна кансалідаваць і структураваць беларускае палітычнае поле. У бягучых умовах прасторай для гэтых працэсаў можа быць толькі беларуская дыяспара. Нягледзячы на тое, што спробы такога структуравання і кансалідацыі ажыццяўляюцца, большасць намаганняў па-ранейшаму факусуюцца на бягучых задачах: падтрыманні цікавасці да беларускага парадку дня, пытаннях легалізацыі беларусаў за мяжой, лабіраванні санкцый супраць рэжыму і г.д.
Па розных прычынах не адбываецца колькі-небудзь значная інтэлектуальная праца, накіраваная на асэнсаванне доўгатэрміновых мэт і задач маючага адбыцца постлукашэнкаўскага перыяду. У той жа час высокая верагоднасць таго, што транзіт улады будзе мець непрадказальны характар і справакуе сацыяльныя хваляванні.
Каб мінімізаваць непажаданыя наступствы гэтых некантралюемых працэсаў, дэмакратычным сілам ужо зараз неабходна адкрыта і комплексна абмяркоўваць пытанні арганізацыі пераходнага перыяду і правядзення рэформ у новай Беларусі.
Усё гэта дазволіць скласці "карту палітычных пазіцый" беларускай палітычнай прасторы і стымуляваць далейшыя дыскусіі палітыкаў па спрэчных пытаннях.
*Альтэрнатыўная перыядызацыя этапаў развіцця беларускага рэспубліканізму была распачатая ў рамках аналітычнага праекту « Чацвертая Рэспубліка» у 2021 годзе.