Эксплікацыя працы ў калекцыі Белгазпрамбанка:

"У карпаратыўнай калекцыі ААТ "Белгазпрамбанк" знаходзіцца адзіны ў нашай рэспубліцы маляўнічы партрэт, які, на думку даследчыкаў, належыць пэндзлю Валенція Ваньковіча, выбітнага мастака-партрэтыста XIX стагоддзя, і з'яўляецца выявай То́маша Зана - аднаго з блізкіх сяброў Ваньковіча па Віленскім універсітэце".

То́маш Зан быў адным з самых рознабакова адораных і адукаваных людзей у віленскім асяроддзі Валенція Ваньковіча. Яго інтарэсы адрозніваліся надзвычайнай шырокасцю, закранаючы многія навукі і сферы ведаў: матэматыку, фізіку, астраномію, біялогію, архітэктуру, філасофію. Ён займаўся тэорыяй музыкі, гісторыяй, палітычнай эканоміяй, вывучаў польскую і французскую літаратуру, ведаў грэчаскую, нямецкую, італьянскую мовы, пісаў вершы.

Разам з Адамам Міцкевічам Томаш Зан быў адным з ініцыятараў стварэння таемных аб'яднанняў студэнтаў Віленскага ўніверсітэта: Таварыства філаматаў («якія імкнуцца да ведаў») у 1817 годзе і Таварыства філарэтаў («любячых дабрадзейнасць») у 1820. патрыятычную і палітычную накіраванасць, асветніцкія ідэі яго ўдзельнікаў зліліся з ідэямі нацыянальна-вызваленчымі. Гэта стала падставай для ўладаў да спынення дзейнасці таварыстваў, масавых арыштаў, суда і спасылкаў іх кіраўнікоў. У 1823 годзе Зан быў арыштаваны, у 1824 - асуджаны на год зняволення ў крэпасці і наступную ссылку ў Арэнбург, у якой правёў каля 13 гадоў.

Знаходзячыся ў спасылцы, Томаш Зан, дзякуючы сваім талентам і энцыклапедычным ведам, спрыяў ажыццяўленню шэрагу важных навукова-даследчых і асветніцкіх праектаў Расійскай імперыі. У прыватнасці, у 1829 годзе ён прыняў удзел у экспедыцыі па Урале вядомага нямецкага вучонага Аляксандра фон Гумбольдта, падчас якой быў праведзены шэраг важных геалагічных пошукаў, ажыццёўлены агляд уральскіх рудных радовішчаў: жалезных, залатаносных, самароднай плаціны, сабрана вялікая. У пачатку 1830-х гадоў Зан працаваў над стварэннем Арэнбургскага губернатарскага гісторыка-краязнаўчага музея - першага музея ў горадзе. Яго адкрыццё адбылося 1 красавіка 1831 года.

У 1837 годзе Томаш Зан атрымаў дазвол жыць у цэнтральных губернях Расіі, пераехаў у Санкт-Пецярбург, дзе да 1841 года служыў бібліятэкарам у Інстытуце Корпуса горных інжынераў, пакуль, нарэшце, яму не было дазволена вярнуцца на радзіму - у Беларусь.

Мяркуецца, што партрэт сябра свайго юнацтва Валенцій Ваньковіч напісаў у перыяд паміж 1837 і 1839 гадамі. Магчыма, падчас адной з верагодных паездак мастака ў Санкт-Пецярбург з Мінска, дзе ён жыў з 1829 года і адкуль у 1839 адправіўся ў сваё апошняе падарожжа ў Еўропу.

У стане глыбокай задуменнасці паўстае на партрэце Томаш Зан. Мастак па-майстэрску перадаў эфект яго адначасовай прысутнасці і "адсутнасці" перад гледачом. Фізічна ён тут: разгарнуўшыся ў тры чвэрці, спакойна сядзіць за сталом, спіна прамая, падбародак злёгку прыпадняты ўгару, пальцы правай рукі абапіраюцца на старонкі расчыненай кнігі. Але ў той жа час, ён недзе вельмі далёка, паляцеў за сваімі думкамі, успамінамі ці марамі. Не выпадкова погляд яго вачэй адведзены ў бок, падкрэсліваючы адхіленасць ад таго, што адбываецца тут і цяпер, а твар, дзякуючы крыху прыўзнятым куткам рота, здаецца гатовым азарыцца скептычнай паўусмешкай, нібы ў адказ на думкі, якія рояцца ў галаве. Гледзячы на ​​партрэт, нельга не ўспомніць аб імкненні мастакоў-рамантыкаў, да плеяды якіх належаў і Валенцій Ваньковіч, адысці ад будзённай штодзённасці, прадставіць чалавека ў выключныя, "выбраныя" хвіліны, калі ў ім найбольш поўна раскрываюцца лепшыя бакі яго духоўнага аблічча, унутраны свет яго душы, унутраны свет яго душы.

Выкарыстоўваючы няяркую гаму фарбаў, мастак удала выбудоўвае каларыстычнае адзінства палатна. Нейтральны фон, які згушчаецца ў мякка-карычневую імглу, і месцамі прыглушвае контурную вызначанасць постаці, спрыяе акцэнтаванню твару партрэтаванага, напісанне якога адрознівае адмысловая тонкасць выканання.

Рысы асобы пераклікаюцца з літаратурным апісаннем Томаша Зана, якое ў 1821 годзе пакінуў Ота Сьлізень, адзін са знаёмых Зана: «… сярэдняга росту, з павойнымі валасамі, асмуглы, з правільнай формы арліным носам, адкрытым, высокім, з вялікімі кутамі ілбом, прыемным выразам твару і вачэй». Разам з тым, Валенцій Ваньковіч знайшоў патрэбную грань паміж вернасцю натуры і мастацкім абагульненнем: не будзе перабольшаннем сказаць, што ў вобразе сябра ён увасобіў узвышаны ідэал чалавека сваёй эпохі - змагара і мысліцеля.

Набыта ў 2013 г. у прыватнага калекцыянера з Расіі"