У чэрвені 2023 года падчас прабывання на рэзідэнцыі ў Вроцлаве я прагулялася па мясцовым нядзельным рынку і апынулася ў асяроддзі натюрмортаў з распяццямі. Выпадкова складзеныя, гэтыя натюрморты вылучаліся на фоне хаосу блошынага рынку. Яны знайшлі водгук у маіх даследаваннях калектыўнай ідэнтычнасці і сталі адпраўной кропкай для стварэння інсталяцыі "Рынак".

Спачатку "рынок" (ἀγορά / agorá па-грэчаску), акрамя месца гандлю, функцыянаваў як форум, на якім разглядаліся і абмяркоўваліся палітычныя і сацыяльныя пытанні. Ад гэтай дзвюхфункцыянальнасці агоры як гандлёвага і палітычнага месца сходаў паходзяць два грэчаскія дзеясловы: ἀγοράζω "я раблю пакупкі" і ἀγορεύω "я гавару на публіцы".

Агора — галоўны сімвал дэмакратыі, якая з'яўляецца адной з самых вызначальных каштоўнасных мадэляў глабальнага Поўначы. У сваёй інсталяцыі я спрабую разгледзець амбівалентнае развіццё дэмакратыі сёння з новымі этычнымі і эстэтычнымі нормамі, прадстаўленымі, сярод іншых, праз Інтэрнэт, нашу новую агору.

Для хрысціянскага свету Ісус Хрыстос з'яўляецца вышэйшым сімвалам Ісціны. Размножанае і паўторнае распяцце, выставлена на продаж, прымае гротэскную і кічакавую форму, якое для мяне прадстаўляе новую рэальнасць, у якой мы жывем, дзе паўтор і скажэнне інфармацыі з'яўляецца звычайнай практыкай у Інтэрнэце, які стаў нашым асноўным полем для інфармацыі, прэзентацыі, гандлю і суда.

Прызнанне гэтай сітуацыі не перашкаджае нам штодня прымаць яе, як і ўсё адкрытае насілле ў выглядзе карцін катастроф, ваенных забойстваў і катаванняў, якія мы назіраем кожны дзень.

Энтані Берджэс у сваім антыутопічным рамане "Заводны апельсін", пазней візуалізаваным Стэнлі Кубрыкам, апісвае тэхніку Людовіка, якая з'яўляецца формай авэрсіўнай тэрапіі, калі пацыенту паказвалі сцэны насілля, не дазваляючы закрыць вочы. Сустрэчы з распяццямі на рынку, я не магла не думаць пра смерць, катаванні і пераследы, якія не толькі адбываюцца ў выніку працяглых войнаў, але і адкрыта дэманструюцца і праглядаюцца ў рэжыме онлайн; пра цану жыцця і гандаль каштоўнасцямі.

У той жа час гэтыя натюрморты нагадаў мне беларускае інтэр'ернае асяроддзе, у якім я вырасла. У спробах ўпрыгожыць кватэру мае бацькі звычайна збіралі "мастацкую калекцыю", дзе распяцці ці іконы суседзілі з дэкаратыўнымі нажамі, лялькамі, рэпрадукцыямі карцін, керамікай, вазамі, маленькімі статуэткамі і іншымі сувенірамі. Спрабуючы асэнсаваць сітуацыю ў маёй роднай краіне, я вяртаюся да аднаго з інсайтаў, да якога звярталася ў сваіх папярэдніх працах: "Мы ніколі не ведаем, што ў галаве ў другога чалавека".

У маім беларускім дзяцінстве ў нас была агульная для ўсіх постсавецкіх дзяржаў гульня пад назвай "Сакрэт". Каб зрабіць "Сакрэт", трэба было выкопаць у зямлі невялікую ямку і пакласці туды скарбы. Гэта маглі быць як знойдзеныя прадметы, так і малыя мёртвыя жывёлы, птушкі, насякомыя. Каб "Сакрэт" быў завершаны, трэба было закрыць ямку празрыстай шкляной пласцінай. Такім чынам, "Сакрэт" заставаўся ў бяспецы і ў той жа час быў бачны іншым.

Інтэрпрэтацыя гэтай гульні выклікае разважанні аб парадаксальнай асаблівасці чалавечай прыроды: жаданні адначасова дзяліцца і захоўваць, раскрываць і хаваць. Гэты "Сакрэт" для мяне грае ролю ключа, які раскрывае супрацьстаянне паміж публічным і прыватным, знешнім і ўнутраным, індывідуальным і групавым. Ён таксама стаў метафарай сучаснай Беларусі. У маёй інсталяцыі "Сакрэты" губляюць празрыстасць і набываюць кроўны колер, ператвараючыся ў адлюстраванні і свежыя магілы.