Тэктанічны рэльеф – тэрмін, які ўжываецца ў галіне геамарфалогіі, – тып ландшафту, «асноўныя рысы якога сфарміраваны тэктанічнымі рухамі, а сістэма падняццяў і западзін адпавядае арагеным і эпейрагеным працэсам. Тыповымі элементамі тэктанічнага рэльефу з'яўляюцца горсты і грабены, варонкі і тэктанічныя выступы. У гэтых раёнах частыя землятрусы, і яны, як правіла, характарызуюцца вялікімі адноснымі вышынямі і высокай інтэнсіўнасцю рэльефных працэсаў»1.
На выставе работ Сяргея Шабохіна геамарфалогія сустракаецца з мастацтвам, а геалагічныя працэсы – са стратэгіямі візуалізацыі. Горсты і грабены, варонкі і тэктанічныя краі намякаюць на геапалітыку былога Савецкага Саюза. Тэктанічныя ландшафты фармуюцца магутнымі сіламі, дзеянні якіх пераўзыходзяць уяўленне чалавека, таму што яны функцыянуюць у розных часавых катэгорыях і фармуюць агульную структуру нашага асяроддзя. З пункту гледжання чалавечага жыцця яны здаюцца непарушнымі, як некалі магутная савецкая імперыя. Але ў адзін момант, трыццаць гадоў назад, сістэма вялікіх пліт якая вечна рухаецца дасягнула свайго пераломнага моманту, і з тых часоў мы назіраем яе канвульсіі. І менавіта землятрусы і магутныя рэльефныя працэсы Сяргей Шабохін фіксуе ў сваёй творчасці ў палітычным і культурным плане.
Шабохін нарадзіўся ў оруэлаўскім 1984 годзе ў Наваполацку (Беларусь), цяпер жыве і працуе ў Познані. Арт-актывіст, які адначасова вядзе мастацкую, куратарскую і крытычную дзейнасць. У сваіх працах Шабохін даследуе крытыку культурнай сістэмы, ролю сучасных музеяў і стварэнне арыгінальных архіваў. Важным матывам у творчасці Шабохіна з'яўляецца гісторыя мастацтва 20-га і 21-га стагоддзяў і такія знакавыя постаці, як Казімір Малевіч ці Марсэль Дзюшан. Мастака асабліва захапляе катэгорыя страху і сацыяльнае цела ў беларускім грамадстве. Ён названы адным з самых значных беларускіх мастакоў свайго пакалення, з 2010 года фіксуе ў сваёй творчасці механізмы рэпрэсій і падпарадкавання ўладзе ў сучаснай Беларусі. Ён стварае наратывы аб практыцы таталітарнага рэжыму, збірае гісторыі, вобразы, лозунгі і знойдзеныя прадметы.
З запалам вучонага Шабохін вядзе мастацкае даследаванне жывога і ныючага цела нядаўняга мінулага і сучаснасці постсавецкіх краін. З вялікай чуласцю ён дэканструюе эстэтыку ідэалогіі падпарадкавання, яе пафас і настальгічны смутак. Назва яго выставы – «Атлас тэктанічных ландшафтаў» – відавочна нагадвае «Білдэратлас-мнемазіну» («Атлас малюнкаў Мнемозіна») Абі Варбурга. Шабохін выкарыстоўвае падобную стратэгію спалучэння двух спосабаў бачання: філасофскага і гістарычнага падыходу да выяваў. Як піша Павел Бражынскі ва ўводзінах да польскага выдання кнігі Варбурга (і я думаю, што яго назіранні таксама выдатна характарызуюць творчасць Шабохіна): «(…) перш за ўсё [гэта] уяўляе цягавітасць і блуканне элементарных глядзельных патэрнаў (пафасных формул)» .
Выстава ў Арсенале аб'ядноўвае розныя серыі работ мастака, якім знаёмы вышэйзгаданыя "формулы пафасу". «Сацыяльны мармур» – цыкл, натхнёны назіраннем за працэсам барацьбы з графіці з дапамогай танных імітацый мармуру і граніту муніцыпальнымі ўладамі Мінска. Такім чынам, цыкл таксама азначае практыку аўтарытарнай цэнзуры беларускага рэжыму і дэканструюе нацыяналістычную міфалогію, якую насаджае беларуская дзяржава. Цыкл «Тэктанічныя пліты», які распрацоўваецца з 2020 года, выяўляе маштабныя геапалітычныя ўзрушэнні: ваенныя канфлікты, пандэміі, пратэстныя хвалі, рэарганізацыю светаўладкавання і культурныя рэвалюцыі. Натхнёны ідэямі авангарда 1920-х гадоў, мастак пераносіць абстрактныя формы ў рэалістычны кантэкст і стварае атлас уяўленняў, якія называе выявамі чалавечай свядомасці. Серыя «Мы – строгія спажыўцы культурных рэвалюцый» – гэта аналіз яго стаўлення да спадчыны авангарднай школы УНОВИС у Віцебску. Мастак паказвае на парадокс замоўчвання дасягненняў авангарда ў Савецкім Саюзе і вострага ўспрымання і абыходжання з ім на Захадзе падчас халоднай вайны. Шабохін дэманструе, як сёння эстэтыка авангарду вяртаецца ў Беларусь у выглядзе прадуктаў масавага спажывання. Цыкл «Вуліца без канца», прысвечаны роднаму гораду мастака, заснаваны на абраных кадрах з мастацкага аднайменнага фільма 1972 года. Тут мы сутыкаемся з выявамі прывіднай савецкай утопіі. Цыкл адлюстроўвае нерэалізаваныя імкненні, супрацьстаянне прыроды і гарадской тканіны, памяць і настальгію. «Сады Мандрагоры» – гэта двухканальнае відэа, у якім Шабохін супастаўляе пандэмічныя беспарадкі ў берлінскім парку Хазенхайдзе з амаль паралельнымі дэманстрацыямі ў падтрымку дэмакратыі ў парку Дружбы народаў у Мінску. На экранах мы бачым нясмелую рэакцыю берлінскай паліцыі і агрэсію іхніх беларускіх калегаў. Мастак заўважае белыя стужкі з вузламі, сімвал гей-круізінгу ў парках, і аналагічныя белыя стужкі на запясцях дэманстранта_к ў Мінску.
Ствараючы шырокі панарамны малюнак сучаснай палітычнай і культурнай сітуацыі, мастак у «Атласе тэктанічных ландшафтаў» выганяе зданяў постсавецкай рэчаіснасці і выкрывае эфекты і наступствы тых катастроф, сведкамі якіх мы з'яўляемся сёння.
Марэк Васілеўскі
[1] en.wikipedia.org